" भविष्य बुद्धिमत्तेने नव्हे; मूल्यांनी सुरक्षित होतं.”

🎓 तंत्रज्ञान, शिक्षण आणि समाज : मूल्याधिष्ठित प्रवासाची गरज..

आजचे युग तंत्रज्ञानाचे आहे...वेगाचे, सुविधा देणारे आणि जग बदलणारे. मोबाईलच्या स्क्रीनवरून जग घरात येते, कृत्रिम बुद्धिमत्तेपासून रोबोटिक्सपर्यंत नवनवी क्षितिजे पुढे उघडत आहेत. परंतु या तंत्रज्ञानाच्या वेगाला मूल्यांचा ब्रेक नसला, तर ही गाडी कितीही तेजीत धावली तरी दिशा चुकण्याची भीती कायम असते.

तंत्रज्ञानाला मूल्यात्मक अधिष्ठान नसते..हेच आजचे सर्वांत मोठे सत्य.ते केवळ साधन आहे; दिशा, ध्येय आणि दृष्टिकोन हे शिक्षणातूनच घडते.

🔰भाषा, समाज आणि संस्कृती : एका अदृश्य धाग्याची विण..

भाषाशिक्षण किंवा सामाजिक शास्त्रे ही फक्त परीक्षा पास होण्यासाठी नसतात; ती समाजाचे आराखडे समजून घेण्यासाठी असतात.

भाषा ही संस्कृतीची माती असते. तर सामाजिक शास्त्रे ही समाजाचे आरसे असतात.

या दोहोंच्या संगमातून विद्यार्थी फक्त शिक्षित नाही तर संवेदनशील नागरिक होऊन बाहेर पडतात...पण आज या मातीचा सुगंध कमी होताना दिसतो आहे. ‘कॉम्पुटरची गती’ वाढली, पण ‘विवेकाची खोली’ कमी झाली असे जाणवते.

 “ तंत्रज्ञान गती देते… विचार दिशा देतात. ”

🔰जुन्या-नव्याची घुसळण : अपेक्षित आणि प्रत्यक्ष..

जुने मूल्य, परंपरा, लोकजीवन आणि आधुनिक विचार यांची घुसळण जिथे झाली असती, तिथे एक उदारमतवादी, एकसंध समाज उभा राहणे अपेक्षित होते.पण असे दिसते की तंत्रज्ञानाच्या चमकदार प्रकाशात जुना वारसा धूसर व्हायला लागला आहे.

नव्या पिढीसमोर प्रश्नांचा धुरळा उडालेला आहे..

“का शिकायचं?” 

“नेमकं काय शिकायचं?” 

“केवळ नोकरीसाठीच शिकायचं की जीवनासाठी?” 

“समाजाशी बांधिलकी म्हणजे तरी काय?”

हे प्रश्न मागे पडून ‘स्किल्स शिका आणि पुढे निघा’ इतक्यावर शिक्षण मर्यादित होत चालले आहे.

याच प्रवाहात पुढील प्रश्न स्वतःला जरूर विचारायला हवेत..

“ आपण शिकतोय ते आपल्याला माणूस म्हणून घडवत आहे का? ”

“ शिकण्यामागे जिज्ञासा आहे की फक्त स्पर्धेचा दबाव? ”

“ माझं शिक्षण मला ‘जास्त माणूस’ बनवतंय की फक्त ‘जास्त पात्र’ बनवतंय? ”

“ या ज्ञानाचा उपयोग समाजातील एखादी समस्या सोडवण्यासाठी करता येईल का? ”

“ मी शिकत असलेलं जगाला प्रकाश देणारं आहे की फक्त माझ्या जीवनाला उजेड देणारं? ”

“ शिक्षणामुळे माझ्या विचारात व्यापकता, संवेदनशीलता आणि दूरदृष्टी निर्माण होतेय का? ”

“ मी जे शिकतोय ते इतरांपर्यंत पोहोचवण्याची माझी जबाबदारी काय आहे? ”

“ माझं शिक्षण फक्त डिग्रीपर्यंत मर्यादित तर नाही ना…? ते समाज-मानवतेशी जोडतंय का..? ”

“ शिकण्याच्या प्रक्रियेत मी स्वतःला बदलतोय की फक्त माझ्या गुणपत्रिका? ”

“ माझ्या शिक्षणात मूल्यं, आदर्श आणि सकारात्मक दृष्टीकोन आहे का… की फक्त माहितीचा ढिगारा..? ”

🌏 Technocrats चा जग : पण मूल्य कुठे?

सीईओंच्या नवउदार जगात एक विचित्र स्पर्धा तयार झाली आहे..

“शाळकरी वयात कोडिंग शिका..!”

“ऑनलाईन शिका—डबल अॅडवांटेज घ्या!”

“जास्तीत जास्त कमवा; जग तुमच्या बोटांवर!”

पण या चमकदार संदेशांमध्ये “समाज”, “मूल्ये”, “जबाबदारी” आणि “मानवी स्पर्श” ही शब्दच हरवत आहेत.

तंत्रज्ञानाने गती दिली, परंतु दिशा दिली नाही..आणि दिशेविना गती म्हणजे भ्रमनिरासाचे महामार्ग.

 “ टेक्नाॅलॉजी ही प्रगतीची पंखं आहेत… पण संस्कारच त्याला योग्य आकाश देतात. ”

🔰सुखकर जीवनाचा भास आणि वास्तवाचा अंधार..

तंत्रज्ञानाने जीवन सोपे केले याबद्दल वाद नाही...परंतु सुखकर जगणे हा समृद्ध जगणे नसतो.

मोबाईल आहे, सुविधा आहेत पण चिंता वाढल्या, ताण वाढले, एकमेकांशी नाती तुटू लागली.

जगणं सोपं दिसतं, पण मनाची तुटलेली काच सांधण्यासाठी कोणते अॅप अजून तरी उपलब्ध झालेलं नाही, मित्रांनो..

🔰आजची खरी गरज : मूल्याधिष्ठित युवा निर्माण..

“ नव्या पिढीच्या हातात मोबाईल आहे… पण मनात मूल्यांची ज्योत असली, तरच समाज उजळतो.”

नवी पिढी केवळ Technocrats म्हणून वाढू लागली, तर समाजाला विचारवंत, शिक्षक, साहित्यिक, सामाजिक बांधिलकीची जाण असलेले नेतृत्व कुठून मिळणार..?

आपल्याला अशा युवकांची गरज आहे..

जे परंपरा आणि आधुनिकता यांचे संतुलन समजून घेतात,जे समाजाशी नाळ जोडून असतात,जे स्वतः शिकतात आणि जगालाही शिकवत राहतात,ज्यांच्या हातात मोबाईल आहे, पण मनात मूल्यांचे दीप आहेत.

शिक्षणाचा खरा उद्देश “मनुष्य निर्माण” हा आहे..केवळ “कर्मचारी निर्माण” नाही.

🎓काय करायला हवं? — एक रस्ता, एक दिशा..✍️

1. शिक्षणात मूल्यशिक्षणाचा सहभाग वाढवणे – तंत्रज्ञानाबरोबरच संस्कार, संवेदना आणि सामाजिक भान देणारे विषय पुन्हा सक्रिय करणे. 

स्पर्धेपेक्षा सहकार्य, बुद्धीपेक्षा समजूतदारपणा आणि यशापेक्षा माणुसकी यांचे धडे शिक्षणात गुंफणे. शाळा-काॅलेज ही केवळ परीक्षा केंद्रे नसून जीवनविचार देणारी जागा बनवणे.

2. भाषा आणि सामाजिक शास्त्रांची प्रतिष्ठा वाढवणे..हे विषय भविष्य घडवतात..कारण ते विचार, संवेदना, संवाद आणि दृष्टिकोन घडवतात. 

भाषेमुळे मनुष्याला स्वतःला आणि समाजाला वाचण्याची क्षमता मिळते; समाजशास्त्रामुळे वास्तव समजण्याची ताकद मिळते. विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाला दिशा देण्याचं काम ह्याच विषयांचं आहे.

3. तंत्रज्ञानाचा उपयोग माणूसपण वाढवण्यासाठी...फक्त प्रोग्रॅमिंग नाही, तर विवेक, संवाद, नैतिकता आणि जबाबदारी यांचं संतुलन अत्यावश्यक.

AI, रोबोटिक्स, कोडिंग शिकताना ‘मानवी मूल्ये’ ही मूलभूत गरज आहे हे विद्यार्थ्यांना जाणवून देणे. स्क्रीनचा वापर वाढत असताना ‘मनाची उपस्थिती’ टिकवून ठेवण्याचे मार्ग शिकवणे.

4. विद्यार्थ्यांना ‘का शिकायचं?’ या प्रश्नाचं उत्तर शोधायला मदत करणे..जेव्हा उद्देश स्पष्ट होतो, तेव्हा शिक्षण अर्थपूर्ण आणि जिज्ञासू बनतं. 

विद्यार्थ्यांमध्ये आत्मअन्वेषणाची प्रक्रिया निर्माण करणे,आवड, क्षमता, मूल्ये आणि समाजातील भूमिका ओळखण्याची. ‘प्रमाणपत्रासाठी शिकणे’ या मानसिकतेऐवजी ‘अर्थासाठी शिकणे’ हा विचार रुजवणे.

5. शिक्षणात अनुभवाधारित शिकण्याची संस्कृती निर्माण करणे.. केवळ पाठांतर नव्हे, तर प्रत्यक्ष अनुभव, प्रयोग, निरीक्षण आणि समाजाशी संवादातून शिकण्यावर भर. 

शाळा-काॅलेजमधील भिंती विद्यार्थ्यांना वास्तविक आयुष्यापासून वेगळं ठेवणार नाहीत, तर त्यांना जगाशी जोडणार.

6. शिक्षकांना विचारप्रवर्तक मार्गदर्शक बनवणे.. शिक्षक फक्त अध्यापनकर्ते नसून प्रेरक, दिशादर्शक आणि संवेदना जागवणारे ‘विचारांचे शिल्पकार’ आहेत. 

शिक्षकांच्या प्रशिक्षणात तंत्रज्ञानाबरोबरच नैतिकता, संवादकौशल्य, मानसशास्त्र आणि बहुआयामी विचारांचा समावेश करणे.

7. शिक्षणातून समाजासाठी जबाबदार नागरिक घडवणे..प्रत्येक विद्यार्थ्याने ‘मी समाजासाठी काय करू शकतो?’ हा प्रश्न मनात ठेवून वाढावे. 

सामाजिक न्याय, पर्यावरण संरक्षण, विविधतेचा आदर आणि नागरिक म्हणून कर्तव्य यांचे शिक्षण अनिवार्य करणे.

8. मानसिक आरोग्य, भावनिक स्थैर्य आणि तणाव व्यवस्थापनाचा समावेश.. आजच्या काळात विद्यार्थ्यांना गुणांपेक्षा जास्त गरज आहे मानसिक ताकदीची. 

अभ्यास, स्पर्धा, अपेक्षा आणि जीवनातील अनिश्चितता सांभाळण्यासाठी भावनिक शिक्षण अत्यावश्यक आहे.

9. शिक्षण व्यवस्थेत पालकांच्या भूमिकेत सकारात्मक बदल.. पालकांनी ‘मुलगा काय शिकतो?’ यापेक्षा ‘मुलाला शिकताना आनंद आहे का?’ याला प्राधान्य देणे. 

स्पर्धेपेक्षा मूल्ये, तुलनेंपेक्षा उत्साह आणि दबावापेक्षा समजूत हे अधिक महत्त्वाचे.

10. शिक्षणाला ‘करिअर’ पेक्षा ‘कौशल्य’ आणि ‘व्याख्या’ पेक्षा ‘विचार’ देणे..भविष्यात टिकून राहणार ते फक्त डिग्री नव्हे, तर कौशल्य, कुतूहल, विचारसरणी आणि सर्जनशीलता. 

मुलांना ‘काय शिकले?’ पेक्षा ‘काय विचारले?’ हा दृष्टिकोन देणे.

तंत्रज्ञानाच्या काळातही मूल्यांचा दिवा जळत राहू द्या..तंत्रज्ञान झपाट्याने वाढत आहे...हे थांबणार नाही..!

पण माणूसपण, संवेदना, संस्कृती आणि समाजाशी नाळ जोडणारी शिकवण टिकली, तरच पुढील पिढी खऱ्या अर्थाने प्रगत होईल.

आजची पिढी तेजाच्या प्रकाशात धावत आहे;आपल्याला फक्त एवढंच करायचं आहे..त्या प्रकाशाला दिशा दाखवणारा दीप बनायचं.

या संपूर्ण प्रवासाचा खरा संदेश एकच आहे..

तंत्रज्ञानाच्या वेगाला मूल्यांची दिशा मिळाली तरच भविष्य उज्ज्वल होईल. शिक्षण हे फक्त करिअरची शिडी नसून, ते माणुसकीच्या शिखराकडे नेणारा मार्ग आहे. स्क्रीनची चमक क्षणिक असते; पण विचारांची, संवेदनांची आणि समाजाशी बांधिलकीची ज्योत शतकानुशतके मार्गदर्शक ठरते. 

“ शिक्षण हे करिअरचं साधन नव्हे; ते मानवतेचा मार्ग आहे. ”

म्हणूनच प्रत्येक विद्यार्थी, पालक, शिक्षक आणि समाज यांच्यासाठी ही एक सामूहिक जबाबदारी आहे..शिक्षणाला तंत्रज्ञानाच्या चमकदार चौकटीत अडकवून ठेवायचे नाही, तर त्यात विचारांचा, मूल्यांचा आणि मानवी स्पर्शाचा प्राण ओतायचा आहे.

उद्याचा भारत केवळ तंत्रज्ञानात प्रगत असलेला देश नको; तर मनाने, विचाराने, संस्कृतीने आणि मानवतेने समृद्ध असलेला देश हवा. आजची पिढी वेगाने धावत आहे आणि हे धावणे थांबवायचे नाही; पण या धावण्याला योग्य दिशा देणारा दीप मात्र आपण बनायला हवा. 

“ कुतूहल आणि कौशल्य जग बदलू शकतात… पण मूल्ये आणि संवेदना माणूस घडवतात.”

कारण तेजाचा प्रकाश सर्वत्र पसरू शकतो, पण त्याला योग्य मार्ग दाखवणारा दीपच समाज बदलतो, जग बदलतो आणि पिढ्या घडवतो. 

“ तंत्रज्ञानाचा वेग पुरेसा आहे… आता त्याला मूल्यांची दिशा देणं गरजेचं आहे.”

धन्यवाद, मित्रांनो..🙏

(टीप : वरील लेख हा विविध मुक्त स्रोतांतील माहिती संकलित करून सादर केलेला संशोधित स्वरूप आहे.)

-विचार संकलन आणि संपादन..✍️

#विद्यार्थीमित्र प्रा.रफीक शेख...

-एक साहित्यप्रेमी, विवेकवादी आणि समाजमाध्यमकार..

🔰 The Spirit of Zindagi Foundation

"मानवी सामर्थ्याला जागवणारं प्रेरणेचं क्षितिज..!"

Inspire | Educate | Empower | Excel

🎓 डॉ. ए.पी.जे.अब्दुल कलाम विद्यार्थी फाउंडेशन, परभणी.

"Nurturing Potential Through Education"

शिक्षण | सेवा | प्रेरणा | प्रबोधन | सामाजिकता | संशोधन

#भविष्य_आणि_मूल्ये #मूल्याधिष्ठित_शिक्षण #तंत्रज्ञान_आणि_समाज #TechnologyAndValues #ValueBasedEducation #EthicalEducation #EducationForHumanity #मानवी_मूल्ये #संवेदनशील_शिक्षण #भाषा_आणि_संस्कृती #सामाजिक_भान #समाजशील_शिक्षण #विचारप्रधान_शिक्षण #LearningWithPurpose #WhyWeLearn #शिक्षणाचा_उद्देश #HumanCenteredLearning #संस्कृती_आणि_शिक्षण #ResponsibleYouth #FutureWithValues #TechnocratsVsThinkers #ValueDrivenFuture #EducationReforms #HolisticEducation #ExperientialLearning #TeacherAsMentor #मानसिक_आरोग्य #भावनिक_शिक्षण #LifeSkills #EthicsInTechnology #AIAndHumanity #संवेदना_आणि_विवेक #VicharPravah #SocietyAndEducation #YouthWithValues #मानवतेचे_शिक्षण #IndiaForFuture #EducationalTransformation #SpiritOfZindagiFoundation #APJAbdulKalamFoundation #inspireeducateempowerexcel